काठमाडौं – नेपालको विद्यार्थी राजनीति सधैं जनआन्दोलनका अग्रपंक्तिमा रहँदै आएको गौरवशाली इतिहास बोकेको छ। तर पछिल्लो समय यसको स्वरूप परिवर्तन हुँदै गएको स्पष्ट देखिन्छ। आजको विद्यार्थी राजनीति न त शिक्षा सुधारको संवाहक बनेको छ, न त शैक्षिक संस्थाको सुधारमा योगदान पुर्याएको छ। बरु, राजनीतिक दलहरूको चपेटामा परेर विद्यार्थी संगठनहरू दिशाहीन, अराजक र स्वार्थकेन्द्रित बन्दै गएका छन्।
दलीय दासताको जालोमा विद्यार्थी संगठन
हालका अधिकांश प्रमुख विद्यार्थी संगठनहरू कुनै न कुनै राजनीतिक दलका भ्रातृ संगठनका रूपमा परिचालित छन्। स्वतन्त्र विद्यार्थी आवाज हराउँदै गएको छ। संगठनहरूका नेताहरू आम विद्यार्थीको समस्याभन्दा बढी दलका नेताको आदेशमा चल्न बाध्य छन्। यसले विद्यार्थी संगठनहरूको स्वायत्तता समाप्त भएको संकेत दिन्छ।
मूल एजेण्डाबाट विचलन
विद्यार्थी संगठनहरूको मूल उद्देश्य शिक्षा प्रणालीमा सुधार ल्याउनु, विद्यार्थी अधिकारको संरक्षण गर्नु, अनुसन्धान र नवप्रवर्तनको प्रवर्द्धन गर्नु थियो। तर, आज यी एजेण्डाहरू ओझेलमा परेका छन्। बरु, संगठनहरू ठेक्कापट्टा, सरुवा–बढुवा र नियुक्तिजस्ता विषयमा सक्रिय देखिन्छन्। परिणामस्वरूप, शिक्षण–अध्ययन अवरुद्ध हुने, पठनपाठनमा व्यवधान आउने जस्ता समस्याहरू बढेका छन्।
वैचारिक शून्यता र नक्कली नेतृत्व
आजको विद्यार्थी राजनीति विचार र अध्ययनको मूल बाटोबाट चिप्लिएको छ। गहिरो अध्ययन र बौद्धिक बहसको संस्कृति हराउँदै गएको छ। स्वतन्त्र चिन्तनको सट्टा दलका ठूला नेताहरूको नक्कल गर्ने प्रवृत्ति मौलाएको छ। संगठनहरू नाराबाजी, शक्ति प्रदर्शन र गुटगत क्रियाकलापमा सीमित छन्।
असहिष्णुता र हिंसात्मक गतिविधि
फरक विचारलाई स्थान नदिने प्रवृत्तिका कारण विवादहरू हिंसात्मक बन्न थालेका छन्। शिक्षालयहरू, जुन ज्ञानको मन्दिर हुनु पर्ने हो, रणभूमिमा परिणत भइरहेका छन्। सहिष्णुताको अभावले शैक्षिक वातावरण थप बिग्रिएको छ।
नैतिक र आर्थिक पतन
राजनीतिलाई सेवा होइन, व्यक्तिगत स्वार्थपूर्तिको साधन बनाइँदैछ। पारदर्शिता र जवाफदेहिताको भावना कमजोर हुँदै गएको छ। चन्दा, खर्च र आर्थिक सहयोगमा पारदर्शिता छैन। आर्थिक अनियमितताको आशंका बढ्दो छ।
इतिहासप्रतिको बेवास्ता
नेपालको विद्यार्थी आन्दोलनको इतिहास गौरवशाली छ। लोकतन्त्र र सामाजिक परिवर्तनमा विद्यार्थीहरूको योगदान अमूल्य छ। तर, अहिलेका नेतृत्वहरूले यो इतिहासको मर्म नबुझ्ने, त्यसबाट प्रेरणा नलिने प्रवृत्ति देखाएका छन्।
पुनर्जागरणका लागि के गर्न सकिन्छ?
विश्लेषकहरूका अनुसार अबको विद्यार्थी राजनीति पुनःजागरणको खाँचोमा छ। यसको पहिलो कदम भनेको राजनीतिक दलहरूबाट पूर्ण स्वतन्त्रता हो। विद्यार्थी संगठनले शैक्षिक एजेण्डालाई पुनः प्राथमिकतामा राख्नुपर्छ। बौद्धिकता, नैतिकता र पारदर्शितामा आधारित नयाँ संरचना निर्माण गर्नु जरुरी छ। मात्र त्यसपछि विद्यार्थी राजनीति पुनः जनहितमा केन्द्रित र प्रभावकारी बन्न सक्नेछ।
