काठमाडौँ – नेपालका राप्ती र नारायणी नदीमा घडियालको संख्या अत्यधिक वृद्धि भएको छ। हालैको गणनामा राप्ती नदीमा २०६ र नारायणी नदीमा १४६ घडियाल भेटिएका छन्, जसले कुल ३५२ घडियालको उपस्थितिको सूचक हो। यस वृद्धि को मुख्य कारण संरक्षण प्रयासहरू र कृतसङ्गठन प्रजनन कार्यक्रम हो।
गणना प्रक्रिया र सहभागिता: चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जले पुस १२ देखि १४ दिनको अवधिमा यो गणना गरेको थियो। गणना कार्यमा ९ जना कर्मचारी र नदीका माझीहरू समावेश थिए। यस गणनाले नदीमा रहेका घडियालहरूको सटीक संख्या निर्धारण गर्न महत्त्वपूर्ण भूमिका खेलेको छ।
पछिल्लो वर्षको तुलनामा वृद्धि: पछिल्लो वर्षको गणनामा राप्ती नदीमा १५२ र नारायणी नदीमा ११३ घडियाल मात्र भेटिएका थिए। यस वर्षको तुलनामा घडियालको संख्या महत्त्वपूर्ण रूपमा वृद्धि भएको छ। राप्ती नदीमा २ र नारायणी नदीमा ३ भाले घडियाल थप पाइएका छन्, जुन घडियाल संरक्षणको सफलताको संकेत हो।
घडियाल र गोहीको संरक्षण प्रयासहरू: चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जले घडियालको संरक्षणका लागि विभिन्न पहलहरूको नेतृत्व गर्दै आएको छ। राप्ती नदीमा ४१ गोही छोडिएको र गत पुस महिनामा थप २० गोही छोडिएको जानकारी प्राप्त भएको छ। यो प्रक्रिया अण्डा सङ्कलन, प्रजनन केन्द्रमा घडियालका बच्चा हुर्काएर नदीमा छोड्ने प्रणालीमा आधारित छ, जसले घडियालको प्रजननमा मद्दत पुर्याउँछ।
घडियालको संकट र संरक्षणको आवश्यकता: घडियाल नेपाल र भारतमा मात्र पाइने संकटापन्न प्राणी हो। अतीतमा यसको संख्या १०,००० को आसपास थियो, तर १९७० को दशकमा यसको संख्या २% मात्र थियो। चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जको घडियाल प्रजनन केन्द्र १९७५ मा स्थापना भएको थियो, जसले हालसम्म ठूलो भूमिका खेलेको छ।
प्राकृतिक बासस्थानमा समस्या: मानवीय गतिविधिहरू, प्रदूषण, नदी उत्खनन, माछा मार्ने कार्य र बाढीका कारण घडियालका बासस्थानमा ठूलो क्षति पुगेको छ, जसले यसको संरक्षणलाई चुनौती दिइरहेको छ। तथापि, चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जका प्रयासहरूले सकारात्मक परिणाम दिएको छ र घडियालको संख्या वृद्धि भएको छ।
यसरी, घडियालको संरक्षणका प्रयासहरूले सफलता पाउँदैछन्, र आगामी वर्षहरूमा यस प्रजातिको संख्या अझ बढी बढ्ने आशा गरिएको छ।